Sezon wakacyjny w pełni, COVID chwilowo w lekkim odwrocie, a turystyka trochę powstaje z kolan. Coraz więcej ludzi wybiera się znowu do Maroka, niektórzy po raz pierwszy. W związku z tym zaprosiłam do współpracy moją Szwagierkę, która jest Panią Doktor i przygotowałam dla Was kilka podstawowych informacji dotyczących chorowania i leczenia się w Maroku.

Lecz się sam

Pierwsza odpowiedź, jaką uzyskałam na moje pytania dotyczące leczenia się w Maroku od S. (to od „szwagierka”) brzmiała „najlepiej przywieźć własne leki”. Jako, że Polska plasuje się w czołówce Europy jeśli chodzi o leczenie się na własną rękę, nie sądzę żeby dla kogokolwiek stanowiło to problem 🙂

Co do zasady nie ma problemu z wwożeniem leków do Maroka. Wszystko co nie zawiera substancji nielegalnych (jak np. konopie), można mieć – oczywiście na użytek własny. W teorii, jeśli wieziecie ze sobą leki wymagające recepty, lepiej tę receptę mieć ze sobą, ale o ile wiem, raczej nikt tego nie sprawdza. No chyba, że korzystacie z bardzo specyficznych leków zawierających opiaty czy inne substancje bliskie narkotykom, wtedy jednak lepiej się zabezpieczyć.

Tyle tytułem wstępu, teraz pomyślmy co – poza lekami, które bierzecie regularnie – warto wrzucić do wakacyjnej apteczki.

Faraon atakuje w Maroku

Jednym z najczęstszych pytań dotyczących potencjalnych problemów zdrowotnych w krajach Afryki Północnej (i nie tylko) jest słynna zemsta faraona, czyli po prostu reakcja przewodu pokarmowego na nieznane bakterie obecne m.in. w wodzie. Są ludzie, którzy nie wierzą w jej istnienie. Są też tacy, jak moja osobista Mama, na której faraon (albo jakiś inny monarcha) mści się nawet w innych krajach Europy.

Moja S. twierdzi, że najpopularniejszymi problemami zdrowotnymi dotykającymi turystów w Maroku są te związane z układem pokarmowym.

Jeśli wiecie, że was to nie dotyczy, spokojnie możecie pominąć ten akapit.

Ci z nas, którzy są podatni na podstępne knowania egipskiego władcy, mogą się spróbować zabezpieczyć. Już dwa tygodnie przed wyjazdem można zacząć brać probiotyk* – i kontynuować zażywanie go aż do końca wakacji. Na wyjazd warto spakować leki takie jak Nifuroksazyd* i Smecta*. Podczas pobytu dobrze jest unikać picia wody z kranu, napojów z lodem (kostki lodu = woda z kranu). Najostrożniejsi mogą też nie jeść świeżych warzyw i owoców – przynajmniej tych, których nie obiera się ze skórki. Warto też ostrożnie podchodzić do street foodów. Wiem, że wiele osób z nich korzysta i żyje. Wiem też, że inni korzystają i nadal żyją, tylko przez jakiś mniej komfortowo i w bliskiej relacji z toaletą 🙂

…wilk też

Pamiętacie powiedzonko Nie siadaj na zimnym bo dostaniesz wilka? Nie do końca wiadomo, czym jest ten wilk, ale jedną z interpretacji jest zapalenie pęcherza lub inne infekcje układu moczowego czyli UTI. Z tego co mówi S. – bardzo częste w Maroku. Toalety publiczne w tym kraju bywają różne. Jedne nie odbiegają standardem od znanych nam w Polsce dworców czy centr handlowych, inne… cóż, inne odbiegają. Możecie się na przykład spotkać z wiaderkiem zamiast spłuczki i… papieru toaletowego. Bo w krajach muzułmańskich popularne jest podmywanie się zamiast podcierania. Czasami wiaderka napełnia się z kraników zainstalowanych nad podłogą kabiny, a czasami z beczek… naturalnie zarówno beczki jak i wiaderka nie są bynajmniej jednorazowego użytku. Nikt ich też regularnie nie dezynfekuje. Ja z nich nie korzystam (chusteczki przy sobie to must), moja S także – ona w ogóle unika toalet publicznych w Maroku właśnie ze względu na stan ich higieny.
No więc ze złapaniem takiej infekcji trzeba się w Maroku liczyć, a – co ważne – jedyne leki, którymi najczęściej leczy się tę przypadłości i które znajdziecie w aptece to antybiotyki. Dlatego dobrze jest mieć ze sobą jeden z dostępnych w Polsce bez recepty preparatów takich jak Furaginum*.

Co już w Maroku?

No a co jeśli rozchorujecie się w Maroku i nie macie żadnych leków?
Na tę okoliczność przygotowałyśmy dla was nazwy kilku najbardziej podstawowych preparatów, które możecie kupić bez recepty w marokańskich aptekach*:

• Smecta+intetrix for diarrhea (na biegunkę)
• Spasfon for cramps (na skurcze)
• Omiz: omeprazole for stomach ache (na ból brzucha)
• Eucarbon for constipation (na zaparcia)
• Doliprane=paracetamol
• Mucol sirup for cough (syrop na kaszel)
• Quinolones – UTI (infekcje układu moczowego)/antybiotyk

Na dzień dzisiejszy w teorii antybiotyki są w Maroku dostępne bez recepty (chociaż nie w nieograniczonych ilościach), natomiast farmaceuta może odmówić ich sprzedania jeśli jej nie posiadacie – to jednak raczej dotyczy tych rzadziej stosowanych. Naturalnie z farmaceutą właśnie, zawsze możecie (i powinniście!) skonsultować swoje objawy i poprosić w o pomoc w dobraniu leku.

Swoją drogą wiecie co jeszcze jest dostępne w Maroku bez recepty? Pigułki dzień po – na przykład Norlevo albo Ellaone. Ciekawe, prawda?

A gdy apteka nie pomaga?

Jeśli leki dostępne w aptece nie pomagają, zawsze można wybrać się do lekarza. Najlepiej będzie skorzystać z wizyty w prywatnym gabinecie. Jak taki gabinet znaleźć? Są dwie opcje: możecie zapytać w recepcji hotelu/Riadu w którym się zatrzymaliście. W Maroku wszystko działa przy pomocy poczty pantoflowej i znajomości. Niezależnie od tego, czy szukacie lekarza, kobiety, która wykonuje hennę, sprzedawcy ceramiki, przewodnika po mieście, czy czego jeszcze, na pewno osoba, którą zapytacie albo będzie znała kogo trzeba, albo kogoś kto zna kogoś… wiecie o co chodzi.

Jeśli nie chcecie albo nie macie kogo zapytać, możecie poszukać na google maps. Mówię poważnie. To samo rozwiązanie rekomenduje zarówno S. jak i mój Kolega Małżonek. No więc ustawiacie na mapie swoją lokalizację i przeszukujecie okolice pod hasłem „doctor”. Gabinety prywatne rozpoznacie po tym, że mają w nazwie imię i nazwisko lekarza.

Do takiego prywatnego gabinetu zazwyczaj nie musicie się zapisywać, możecie wejść z ulicy, ale liczcie się z tym, że trzeba będzie poczekać w kolejce. Za wizytę (w mieście) zapłacicie ok 100-150 dirhamów, czyli jakieś 40-60zł.

Uwaga: Język angielski nie jest w tej chwili obowiązkowy na studiach medycznych w Maroku, więc nie ma gwarancji, że traficie na angielskojęzycznego lekarza.

A co potem?

Jeśli już dostaliście od lokalnego lekarza jakieś leki, zachowajcie receptę (w Maroku się jej nie oddaje farmaceucie), gdyż możecie zostać o nią zapytani podczas opuszczania kraju.

Mam nadzieję, że nasz poradnik okaże się użyteczny, ale że wcale Wam się nie przyda, bo wszyscy będziecie zdrowi. Na wypadek gdybyście jednak nie byli i mieli doświadczenia z leczeniem w Maroku, które uzupełnią to co tutaj napisałąm – koniecznie opiszcie je w komentarzach!

*Nie jestem lekarzem. Moja szwagierka co prawda jest, ale ani nie przyjmuje w Polsce ani nie widziała żadnego z was na oczy. Leki które tutaj podaję są tylko przykładami (te polskie: wziętymi z mojego własnego doświadczenia). Nie traktujcie tego wpisu jako porady lekarskiej, czytajcie ulotki, a najlepiej skonsultujcie się z lekarzem lub farmaceutą.

Pora na finałowy odcinek Mojej Marokańskiej Przygody.

Nasza pierwsza wspólna podróż do Maroka obfitowała w różnego typu przeżycia, a mój wtedy-jeszcze-nie-mąż miał okazję wykazać się jako organizator, kierowca, przewodnik, tłumacz, a nawet pielęgniarz. W ogóle taka wyprawa to ciekawy test dla związku, nie sądzicie?
Ponieważ my to my – nie obyło się bez paru przygód różnego kalibru. Ale zanim one nastąpiły, miałam wreszcie okazję poznać najbliższych kolegów Szalonego Naukowca, takich z czasów, kiedy jeszcze wcale nie zasługiwał na to miano. Jeśli to prawda, co mówią, że nasi przyjaciele świadczą w jakiś sposób o nas samych, to mój mąż jest naprawdę fajnym facetem: jego koledzy okazali się super, a od czasu wspólnej podróży po Maroku widywaliśmy się w różnym składzie przy wielu okazjach i mam nadzieję, że tak pozostanie.

Wracając jednak do przygód:
Na początek w drodze z Sale do Marakeszu zjechaliśmy na złą autostradę. Zorientowaliśmy się po kilkunastu (a może i kilkudziesięciu?) kilometrach i zamiast zawrócić, postanowiliśmy (za moją namową) znaleźć drogę na skróty i przejechać pomiędzy autostradami (które rozchodziły się mniej-więcej w kształcie litery V). Zgodnie z mapą, którą odpaliłam na telefonie wyglądało to na stosunkowo proste i szybkie przedsięwzięcie. Niestety nie zauważyłam, że z racji problemów z internetem, mapa załadowała się w zbliżeniu tylko do połowy w rezultacie dając kompletnie mylne wyobrażenie nie tylko o proporcjach i odległości, ale też o kategoriach dróg oraz konkretnych skrętach, których należało dokonać… Skończyło się na jakiś 2 godzinach podskakiwania na bitych drogach w starym, małym i już wcześniej sfatygowanym samochodziku teściów oraz na poważnym stresie mojego męża, że napotkamy jakiś nie do końca przyjaźnie nastawionych do moich szortów tubylców. Jak wspominałam wcześniej Maroko jest nieco konserwatywnym krajem i o ile w miejscach turystycznych europejskie ciuchy nikogo nie rażą, o tyle na wsi może być różnie. A my zdecydowanie nie planowaliśmy tego dnia się na niej znaleźć.
Wizytę w Marrakeszu zaczęliśmy od mechanika samochodowego. Spoiler alert: nie była to jedyna wizyta u mechanika, jaka czekała nas podczas tej podróży.

Marrakesz

Wiecie, że Marrakesz jest nazywany czerwonym miastem? Wynika to z tego, że większość budynków ma tu specyficzny rdzawo-czerwony kolor, który możecie zobaczyć na zdjęciu poniżej.
Głównym i najbardziej turystycznym punktem miasta jest leżący w medynie Plac Jamaa El Fna. W mojej opinii jest on – wraz z przylegającymi soukami – najciekawszą częścią miasta. Część atrakcji Jamaa El Fna budzi się do życia dopiero wczesnym wieczorem, a najbardziej imponująco plac prezentuje się już po zmierzchu, kiedy też najbardziej tętni życiem, ale odwiedzić go warto zawsze.
Można się tam dostać od wielu stron, ale najbardziej naturalna dla turystów jest – powiedzmy – alejka od strony meczetu La Koutoubia.

To najstarszy meczet Marakeszu (ma prawie 900 lat!), stoi na otwartym placu na skraju medyny. Nie sposób go przegapić na żadnym planie miasta – który swoją drogą po wejściu do medyny można spokojnie schować do kieszeni ze względu na jego mocno orientacyjny charakter i fakt, że o ile ulice może i są na nim podpisane, o tyle nikt nie zawraca sobie głowy podpisywaniem ich na budynkach. Mapki dawane w w hotelach zawierają przynajmniej jakieś punkty rozpoznawcze, które trochę pomagają w nawigacji – zarówno zabytki jak i np większe hotele – ale wg mnie najlepiej zaopatrzyć się w telefon z GPSem, dobrą baterią i ściągniętą mapą miasta. Ewentualnie można się też po prostu zgubić 🙂
Samej Koutoubii nie da się zaś przeoczyć nawet bez planu, bo ze względu na dawne (chyba) przepisy, większość budynków w mieście (jeśli w ogóle nie wszystkie) jest od niej niższych. Na zdjęciu niżej możecie zobaczyć jak jej smukła sylwetka góruje nad niską zabudową miasta (a jeśli nie widzicie, poszukajcie strzałki):

Oprócz henny, na tej części placu można zobaczyć bajarzy/bardów (coś w rodzaju marokańskiej wersji Homera), którzy opowiadają i odgrywają różne legendy i historie. No i oczywiście są małpy i węże. Ludzie z małpkami poubieranymi w spodenki (bądź pampersy), na szelkach kręcą się w tłumie: czasem łatwo ich przegapić, zwłaszcza, gdy robi się ciemno.Węży za to przeoczyć nie można, bo – podobnie jak wspomnianych bajarzy – otacza je ciągle gęsty krąg zafascynowanych widzów.

W tych miejscach trzeba bardzo uważać. Po pierwsze w takim tłumie świetnie prosperują kieszonkowcy, a po drugie bardzo łatwo kończyć z wężem w charakterze naszyjnika. Oczywiście nie ma problemu, jeśli ktoś ma na to ochotę: do wyboru są węże różnych rozmiarów i kolorów, można nawet pokusić się o pogłaskanie kobry (ja nie skorzystałam akurat z tej atrakcji). Zaklinacze węży żyją jednak z wyciągania kasy z turystów i nie mają tu skrupułów. To znaczy, że najpierw wrzucają znienacka węża na ramiona niczego niespodziewającemu się turyście, a potem oczekują pieniędzy. Dlatego jeśli ktoś chce tylko popatrzeć, lepiej robić to bardzo dyskretnie, bo każdy znak zainteresowania grozi takim właśnie atakiem, abo przynajmniej gorliwym zachęcaniem do podejścia, dotknięcia, zrobienia zdjęcia.

A jeśli już chcemy pogłaskać kobrę, albo zrobić sobie wzorek z henny czy fotkę z małpką polecam targowanie się.

W każdym razie utrata – w taki czy inny sposób – kasy nie jest jedyną przygodą jaka może czekać turystę w pobliżu zaklinaczy węży. Do nas na przykład przyplątał się taki, który wyglądał na lekko nawiedzonego: nie wiem co dokładnie mówił do Szalonego Naukowca, ale kiedy się odwróciłam, zobaczyłam, jak wkłada język do wężowego pyska, kaleczy o wężowy kieł, a następnie wyciska z niego kroplę krwi, którą ostatecznie umieszcza na ramieniu mojego jeszcze-wtedy-nie-męża w celu zapewnienia mu szczęścia.
Nie jestem pewna jak ze szczęściem, ale silne emocje gwarantowane.Idąc dalej w głąb dochodzimy do części, gdzie zaczynają się stragany. Jest tu pełno wysokich wozów oferujących wyciskane soki (pycha), pomiędzy nimi kryją się porozkładane na ziemi stoiska z lampkami, i różnymi dziwnymi (czasem czarnomagicznymi) przedmiotami, a także duża część gastronomiczna pod białymi parasolami, która aktywizuje się dopiero późnym popołudniem. Na zdjęciu poniżej rzęsiście oświetlona i pełna biesiadujących.

O samym souku nie będę się już tutaj rozpisywała, bo już kiedyś to zrobiłam (klik). W kilku innych postach znajdziecie też opisy tego, co warto zobaczyć w Marakeszu mając trochę więcej czasu – nie jest to naturalnie lista kompletna i jeszcze ją będę uzupełniała w przyszłości więc bądźcie czujni.

Dodam tylko jeden turystyczny protip: jeśli tak jak ja należycie do osób o pęcherzu rozmiaru orzeszka, na szlajanie się po medynie polecam sukienkę, albo spodnie z gumką na dole oraz – w obu przypadkach – chusteczki w kieszeni. W soukach można znaleźć publiczne toalety, zazwyczaj w formie dziury w ziemi i uwierzcie mi, nie będziecie sobie życzyć kontaktu ubrań z podłożem. Jeśli chodzi o chusteczki, to w Maroku – jak w chyba każdym kraju muzułmańskim – korzysta się raczej z wody niż z papieru toaletowego. W restauracjach, hotelach, na dworcach, stacjach benzynowych czy lotniskach oczywiście można liczyć i na ten drugi, ale w małych obskurnych toaletach w souku równie dobrze możecie dostać w garść wiaderko z wodą. Ewentualnie zastać w kabinie wielką beczkę wody i – a jakże – wiaderko. Osobiście nie polecam korzystania i to nie tylko ze względu na to, że nie wyobrażam sobie logistyki tego przedsięwzięcia, ale też ze względów higienicznych.

Ourika

W Marakeszu zabawiliśmy w sumie kilka dni, zwiedziliśmy jeszcze parę ciekawych miejsc, a w końcu opuściwszy czerwone miasto udaliśmy się do doliny rzeki Ourika znajdującej się jakieś 50 km dalej u stóp gór Atlas.

Można sobie tam pojechać drogą wzdłuż rzeki, w górę doliny, gdzie w końcu znajdziemy kilka knajpek oraz początek szlaku pieszo-wspinaczkowego wzdłuż w tym momencie już bardziej strumienia niż rzeki

Za pewną opłatą można wybrać się z samozwańczym przewodnikiem na wycieczkę górską i obejrzeć piękne widoki oraz kilka wodospadów. Bardzo polecam, wszystkim, którzy mają normalne obuwie, trasa nie jest bardzo ciężka, ale wymaga trochę chodzenia po skałkach, skakania po głazach i przechodzenia po wąskich, mało stabilnych mostkach.

Ja na przykład nie miałam dobrych butów. Nie, nie były to klapki ani szpilki, ale zdecydowanie miejskie tenisówki, które z trudem sobie poradziły w starciu ze wspomnianymi kamieniami. Nie obyło się też bez mini dramatu, kiedy oczekiwano ode mnie dosłownie przeskoczenia niczym kozica z jednego głazu na drugi – a ja jako człowiek w pełni świadomy swoich poważnych braków w zakresie koordynacji ruchowej zaparłam się, że nie. Utknęliśmy z Szalonym Naukowcem, jego najlepszym przyjacielem i nieco skonsternowanym przewodnikiem w stanie lekkiego impasu (No skacz, nic ci nie będzie! Nie ma mowy, złamię sobie nogę! itd). Żeby było ciekawiej, cała ta scenka nie odgrywała się nad bezdenną przepaścią, ale na głazach leżących sobie w strumieniu, który w taki sposób mieliśmy przekroczyć. W tej sytuacji zrobiłam to, co zrobiłaby każda szanująca się kobieta, czyli zażądałam transportu w ramionach ukochanego… żartuję. Nie jestem chyba prawdziwą kobietą, bo zamiast wpaść na ten pomysł, po prostu zdjęłam buty i pokonałam przeszkodę w bród.

Ci których nie interesują wędrówki górskie i zabawa w kozice, albo po prostu są spragnieni innego typu wrażeń mogą też przejechać się na wielbłądzie lub koniu po wyschniętych fragmentach koryta rzeki.

Agadir

Kolejnym punktem na naszym planie był Agadir, gdzie spędziłam swoje pierwsze – i jak dotąd jedyne – 2 czy 3 dni w hotelu typu olinkluzif. Jako, że w Agadirze nie ma za wiele do roboty poza plażowaniem i sportami wodnymi, naturalnie były to jednocześnie jedyne naprawdę mocno pochmurne dni w ciągu całych 3 tygodni w Maroku. A jak już ruszyliśmy się z plaży, gdzie czekaliśmy na słońce – ono oczywiście wyszło:

Agadir został zniszczony w trzęsieniu ziemi w latach 60, jest oczywiście odbudowany, ale nie ma za bardzo walorów historycznych. Poza pięknymi plażami i licznymi, nieraz bardzo luksusowymi hotelami, jest tu bardzo fajny souk warzywno-owocowy i znany souk biżuteryjny (polecam wszystkim sroczkom). To tu po raz pierwszy spróbowałam amlou (czyli kremu na bazie miodu, oleju arganowego i mielonych prażonych migdałów). Na północnym skraju miasta, na wzgórzu z pięknym widokiem na wybrzeże i port mieszczą się ruiny się Agadir Oufella czyli kazby.

Północ Maroka

Z Agadiru bez większych przygód wróciliśmy do Sale, skąd po kolejnych kilku dniach udaliśmy się dla odmiany na północ. Na pierwszy ogień poszedł Tangier, do którego dumnie wjechaliśmy na lawecie, jako że autko teściów postanowiło doznać zapaści na środku autostrady. Czekanie na lawetę, przejazd, mechanik i cała reszta zajęła sporo czasu. Do tego właśnie w Tangierze czekało mnie pierwsze spotkanie z dalszą rodziną Szalonego Naukowca (wraz z noclegiem). W efekcie na poznanie miasta nie zostało zbyt wiele czasu – i w sumie dobrze, bo naczytałam się o nim tyle, że spodziewałam się nie wiadomo czego i lekko się rozczarowałam.Z ciekawostek agadirskich: w tej części podróży towarzyszył nam jeden z kolegów mojego męża. Z racji tego, że w Maroku obywatel nie może korzystać z pokoju hotelowego z osobą płci przeciwnej bez ślubu, chłopaki wynajęli dwuosobowy (z podwójnym łóżkiem), a ja pojedynczy. W to jak z nich korzystaliśmy nie będziemy wnikać 🙂

Podobała mi się za to krótka wycieczka na przylądek stanowiący afrykańską stronę cieśniny Gibraltar.

Z Tangieru udaliśmy się drogą wzdłuż wybrzeża w stronę miasteczka Tetouan. Tam odbyłam bliskie spotkanie z raczej niewdzięcznym reprezentantem Marokańskiej fauny:

Nie wiem, czy to dobrze widać, ale na środku tej drogi, pomiędzy pasami ruchu jest taki murek – coś w rodzaju wysokiego krawężnika. I właśnie w kierunku tego krawężnika, w poprzek drogi zmierzał sobie żółw. Biedak chyba nie ogarnął, że raczej nie będzie w stanie pokonać tej przeszkody. Jako osoba kochająca zwierzątka wymusiłam na Szalonym Naukowcu gwałtowne zatrzymanie się celem uratowania stworzenia spod kół pędzących samochodów (no dobra, przesadzam z tymi pędzącymi samochodami – jak widzicie na drodze poza nami i żółwiem nie ma prawie żywego ducha. Ale mógł się pojawić, prawda??). Na zdjęciu wyżej możecie sobie zobaczyć w jaki sposób to urocze stworzonko wyraziło wdzięczność za ratunek.

Tak: zostałam obsikana przez marokańskiego żółwia.

Z innych przyrodniczych atrakcji po drodze do Tetouanu natknęliśmy się na skupisko bocianów. Przejeżdżaliśmy akurat przez miasteczko Fnideq zaraz kolo Ceuty i na jego obrzeżu znaleźliśmy niesamowite bocianowe zagłębie. Na jednym budynku (chyba starej restauracji) aż 7 gniazd! I to z młodymi. Kilkadziesiąt metrów dalej kolejne gniazda na innych budynkach. A znów trochę dalej stoją dwa opuszczone, dźwigi a na nich… sami zobaczcie.

Swoją drogą bocianów w Maroku jest całkiem sporo, na przykład cała masa mieszka na szczytach wolier w zoo w Rabacie. Lekka złośliwość, nie? Zbudowały sobie gniazda NA wolierach, gdzie zoo trzyma inne ptaki.

Chefchaeoun

Z Tetouanu udaliśy się do Niebieskiego Miasta czyli Chefchaeoun. Kompletnie się w nim zakochałam! Nie tylko w fantastycznych niebieskich murach, którym miasteczko zawdzięcza swój przydomek i świeżym górskim powietrzu, ale też w przepięknych wełnianych wyrobach, które swoją drogą prezentowały się niezwykle atrakcyjnie na błękitnym tle. Sami zobaczcie

Fez

Ostatnim punktem na naszej trasie objazdowej był Fez, czyli jedno z najstarszych miast Maroka. Bardzo żałuję, że zdołaliśmy mu poświecić tylko kilka godzin. Jednak nawet tyle czasu pozwoliło mi stwierdzić poza wszelką wątpliwość, że uliczki w medynie się ruszają. Coś na kształt schodów w Hogwarcie: uliczka, którą właśnie się szło znika, gdy tylko z niej skręcimy i nie da się już na nią wrócić. Podejrzana sprawa.
Fez jest znany z przemysłu garbarskiego, souku skórzanego i słynnej farbiarni skór. Można ją sobie obejrzeć z jednego z sąsiadujących z nią budynków (całkiem przypadkowo trzeba w tym celu przejść przez kilkupiętrowy sklep z wyrobami skórzanymi), ale nawet nie próbujcie znaleźć jej sami, nie ma na to szans. Uczynny tubylec chętnie was tam zaprowadzi za niewielką opłatą.

Na tym właściwie mogłabym zakończyć opis mojej pierwszej wyprawy do Maroka i podsumować że poszła ona, mimo wszystko, zaskakująco gładko. No, ale moje życie obfituje w nieoczekiwane zwroty akcji. Dzięki jednemu z nich było mi dane przekonać się, że słynna Klątwa Faraona sięga aż do Maroka.
Dla tych z Was, którzy tego nie wiedzą: klątwą faraona nazywamy niepożądane rewolucje natury gastrycznej, wywołane kontaktem z nową i nieznaną florą bakteryjną. Mam w bliskiej rodzinie osobę, którą taka klątwa potrafi dotknąć nawet podczas wyjazdu do Włoch, więc byłam przygotowana na każdą możliwość. Zabrałam ze sobą chyba pół apteki. Nie piłam wody innej niż butelkowana. W restauracjach zamawiałam napoje bez lodu. Uważałam na to co jem i ograniczałam świeże produkty, które je się ze skórką (że niby bakterie z wody, którą były myte się osadzają). Ze znanych mi sposobów prewencji chyba tylko nie popijałam każdego posiłku wódką.
I wiecie co? Nawet mi się udało.
Prawie.
Samolot powrotny mieliśmy w nocy, więc planowaliśmy wyjechać na lotnisko wieczorem, a odwozić nas miał przyjaciel Szalonego Naukowca swoją ukochaną, wypieszczoną beemką o imieniu Gretchen. Tego dnia teściowa przygotowała pożegnalny obiad: ulubione danie mojego męża: bastille – w wersji z owocami morza.
I to chyba był gwóźdź do mojej trumny – a w zasadzie to sarkofagu, czy wręcz piramidy.
Oszczędzę wam tu szczegółów, powiem tylko, że jak nigdy nie lubiłam owoców morza, tak nadal ich nie lubię; Gretchen przeżyła z trudem; wymiotowanie w samolocie to wyższa szkoła jazdy. A podczas międzylądowania w Rzymie wyglądałam jak śmierć i poważnie bałam się że mnie gdzieś zamkną, bo akurat wtedy w Afryce rozszalała się epidemia wirusa Ebola.

Na szczęście nie zamknęli.

Czytaj dalej →

W zeszłym tygodniu rozpisałam się trochę na tematy historyczne, a skoro tak, postanowiłam utrzymać się jeszcze jakiś czas w tym klimacie i poopowiadać wam o początkach Mojej Marokańskiej Przygody. Dawno, dawno temu opisywałam sam początek naszej historii. Nie dość, że był on lekko niestandardowy, to jeszcze takie szybkie ruchy zdecydowanie nie leżą w mojej naturze – może dlatego, dla równowagi, potem bardzo długo nie czyniliśmy żadnych kroków żeby uczynić go jeszcze poważniejszym. Wzięliśmy trochę na wstrzymanie. I tak sobie upłynął rok podczas którego dowiadywaliśmy się coraz więcej o sobie, docieraliśmy i ogólnie budowaliśmy związek, aż w końcu zrezygnowaliśmy z równoległego lokum Szalonego Naukowca i OFICJALNIE zamieszkaliśmy razem.
Nie śpieszyłam się specjalnie z zapoznawaniem nowego chłopaka z rodzicami. Wyszłam z założenia, że lepiej najpierw się upewnić, że to coś poważnego. No ale w końcu do tego doszło i – o dziwo – odbyło się gładko i bez problemów.
Tu może potrzebne jest słowo wyjaśnienia: „o dziwo” nie wynika bynajmniej z narodowości, czy koloru skóry mojego teraz-już-męża. Nie. Żadne z tych nie jest dla moich rodziców problemem samym w sobie. Ale moi rodzice są nieco specyficzni (zwłaszcza jedno z nich) i ogólnie mało która z rzeczy, w których biorą udział, przebiega bez problemów. Kiedykolwiek

Ale wracając do tematu:
On, wychodząc z podobnych założeń, też nie śpieszył się z oznajmianiem radosnej nowiny swojej rodzinie. W końcu jednak musiało do tego dojść – a w ramach naturalnej kolei rzeczy rodzice zażyczyli sobie poznać Wybrankę (to jest: mnie)
Wtedy już byłam w miarę mentalnie przygotowana, że ten moment w końcu nastąpi, ale szczerze mówiąc,  gdy pierwszy raz roztoczono mi tę wizję przed oczami: nie byłam zachwycona. Nie ma chyba sensu ukrywać, że naczytałam się swego czasu wszystkich tych dramatycznych historii o związkach z Arabami, przykuwaniu do kaloryfera, zamykaniu w piwnicy (co jest szczególnie ironiczne, w odniesieniu do miejsc, w których ani jedno ani drugie za bardzo nie występuje). I o ile tego się nie obawiałam (z powodu wspomnianego braku odpowiednich akcesoriów), o tyle dość poważnie do serca wzięłam sobie wizje, w których arabski książę zapoznany w Polsce/UK/gdziekolwiek w Europie wygląda na cywilizowanego i zachodniego, dopóki jego stopa nie dotknie rodzimej ziemi, a oko padnie na twarz matki. Te dwa wydarzenia mają bowiem sprawić, że natychmiastowo przeistoczy się on w ropuchę, podporządkuje rodzinie, a następnie stopniowo sprowadzi wybrankę z roli partnerki do roli posłusznej arabskiej żony, często nakłaniając ją do przejścia na Islam, zakrywając chustą i zakazując różnych rzeczy, nakazując w zamian siedzieć w domu i gotować oraz rodzić dzieci, aby później je (tzn te dzieci) zabrać – razem z paszportem ich matki.

Zanim przejdę do dalszej części historii, pozwólcie na dygresję
To co opisałam powyżej, jest oczywiście mocno przerysowane, natomiast samo zjawisko bynajmniej nie jest wyssane z palca.
Często się zdarza, że mężczyzna wychowany w konserwatywnym środowisku przyjeżdża do Europy i zachłystuje się wolnością, swobodą, i wszystkim tym, czego nie znał wcześniej w swoim kraju. No i korzysta z dobrodziejstw nowego domu: alkohol, łatwo dostępne partnerki seksualne, brak nacisków społecznych i kontroli – wielu to kusi. A potem taki „zerwany ze smyczy” delikwent poznaje – powiedzmy – miłą Polkę. Ona sobie patrzy i myśli: alkohol pije, nie modli się, nie obchodzi ramadanu, imprezuje, nie przeszkadza mu moja mini – znaczy zeuropeizowany. Można brać. I żyją sobie fajnie aż do dnia, kiedy jadą do jego ojczyzny – i tu następuje niespodziewana przemiana: pojawiają się naciski w kwestii skromniejszego ubioru (bo co ludzie powiedzą), wyjścia z kolegami, ale bez partnerek (bo tu kobiety nie chodzą do kawiarni), oczekiwania w zakresie podziału (ekhm) obowiązków domowych i relacji z teściową, imprezy się kończą, alkohol zjeżdża do podziemia itd. Czasem z resztą takie zmiany następują samoczynnie z wiekiem, bez powrotu do ojczyzny.
Z czego to wynika?
Jeśli byście mnie zapytali, powiedziałabym, że wiele osób wychowanych w środowiskach konserwatywnych i silnie religijnych, w zakresie rozwoju moralnego przypomina mi dzieci.
Już wyjaśniam o co mi chodzi:
Jest sobie taki pedagog: Heliodor Muszyński, który – pomijając zacięcie socjalistyczne w teoriach dotyczących wychowania –  opracował też całkiem ciekawą teorię rozwoju moralnego. Wyłania ona konkretne etapy przyswajania norm moralnych przez człowieka. Z grubsza przebiega to tak: na początku  (czyli w wieku dziecięcym i wczesnonastoletnim), głównym mechanizmem i powodem przestrzegania norm moralnych jest dążenie do uniknięcia kary i otrzymania nagrody. Natomiast później, normy moralne zostają stopniowo zinternalizowane, a następnie poddane krytyce jeśli chodzi o ich źródła, cele oraz sens, aby ostatecznie osiągnąć stan świadomej, wewnętrznie spójnej, refleksyjnej moralności, która pozwala samodzielnie rozstrzygać konflikty moralne w oparciu o jasny układ odniesienia.
Jak to się ma do habisiów? Ano tak, że – w mojej opinii – wiele* osób wychowanych w środowiskach konserwatywnych i silnie religijnych zatrzymuje się gdzieś na etapie unikania kary i szukania nagrody, nie internalizując sobie tak naprawdę narzucanych im zasad, a już na pewno nie przechodząc przez etap ich krytycznej analizy. W takiej sytuacji, gdy tylko groźba kary lekko się rozwiewa i oddala, delikwent natychmiast próbuje wszystkich zakazanych owoców – nie jest to jednak żadna głębsza przemiana ideologiczna, ale raczej coś jak wyjadanie cukierków, kiedy matka nie widzi.
Łapiecie o co mi chodzi?
Do tego dochodzi fakt, że alkohol, modlitwa, a nawet ramadan, to przecież tylko wierzchołek góry lodowej. Ocenianie tylko na tej podstawie z jakim człowiekiem mamy do czynienia i jakie on ma uwarunkowania kulturowe, czy jakich norm przestrzega, jest lekką naiwnością. Tu możecie sobie zobaczyć fajną grafikę o tzw Cultural Iceberg.

W momencie, kiedy podejmowałam decyzję o kupnie biletu do Maroka, nie miałam jeszcze tego wszystkiego aż tak dobrze przemyślanego i w związku z tym nie wiedziałam do końca, czy powinnam się spodziewać przemiany dr Jekylla w Mistera Hyde’a w momencie przekroczenia progu domu rodzinnego, czy jednak nie.  Dziś już wiem, że trzeba po prostu ukochanego dobrze poznać i dość łatwo odróżnić człowieka z integrity i własnym, świadomym systemem moralnym o wyraźnym układzie odniesienia, od zerwanego ze smyczy dziecka.

*śpieszę dodać, że nie twierdzę, że to zjawisko dotyczy wszystkich osób religijnych: przeciwnie, wiele z nich naprawdę internalizuje zasady swojej wiary i przyjmuje e w pełni świadomie. Ale to raczej nie są osoby, które pod wpływem nowego środowiska odkładają je na półkę i hulaj dusza piekła nie ma

No a teraz wracając do tzw adremu:
W końcu wsiadłam do samolotu i po zaledwie kilku godzinach i jednej przesiadce już lądowaliśmy… Były okolice 2, a może i  4 and ranem czasu lokalnego,  kiedy to wysiedliśmy z samolotu w Casablance, wypełniliśmy takie śmieszne małe formularze (dziś już nie trzeba tego robić), przeszliśmy przez stanowisko kontroli paszportów i wyszliśmy do hali przylotów. Czekali na nas rodzice Szalonego Naukowca, a Pani Matka była tak podekscytowana, że mało się nie wdarła przez bramkę. Po długim powitaniu (moja nowa rodzina jest raczej z tych wylewnych), zostaliśmy zabrani do samochodu i uraczeni pierwszą na mojej drodze marokańską tradycją, która polega na poczęstowaniu przybyszów daktylami i słodkim mlekiem. Były nawet specjalnie przywiezione filiżanki żebyśmy to mleko mogli z nich wypić! Daktyle z mlekiem w ogóle pełnią ważną rolę w marokańskich rytuałach i przez kolejne lata dane mi było konsumować ten znienawidzony przez mnie owoc jeszcze kilkukrotnie, zawsze w centrum uwagi i pod czujnym okiem przynajmniej kilku osób.
Moja teściowa okazała się bardzo miłą osobą, o raczej silnej osobowości i dużym przywiązaniu do tradycji daktylowych. Z czasem okazało się, że należy do osób dyskretnych, nie ingeruje za bardzo w nasze sprawy (bezcenne). Niestety średnio mam z nią wspólny język, podobnie jak z teściem, który jest bardzo cichym, spokojnym, retrofleksyjnym i zawsze pogodnym panem. Wiecie, jeden z tych, którzy nigdy nie pchają się na pierwszy plan – bo i szczerze mówiąc średnie ma na to szanse przy trzech bujnych kobiecych osobowościach w domu.
Jak mówiłam wylądowaliśmy w Casablance, a rodzice Szalonego Naukowca mieszkali wtedy w Sale, czyli jakieś 75 km dalej. Sale jest miastem-bliźniakiem Rabatu czyli stolicy Maroka. Miasta te są praktycznie połączone, a rozdziela je rzeka, która przez nie przepływa. Cos jak Buda i Peszt z tym, że jednak są to dwa oddzielne miasta.
Godzinę drzemki w samochodzie później, dotarliśmy na miejsce, gdzie – mimo kompletnie absurdalnej pory –  czekały na nas pełne entuzjazmu dwie młodsze siostry oraz…. coś co nas oboje zaszokowało. Moje obecne Szwagierki są absolutnie przeurocze, a dzięki temu, że mówią bardzo dobrze po angielsku bez problemu udało nam się złapać kontakt.

A jaki to szok zafundowali nam na wejściu moi jeszcze-wtedy-nie-teściowie?

Zgadnijcie.
Odpowiedź w następnym odcinku 🙂

A na zdjęciu ujście rzeki Bou Regreg do Atlantyku zrobione z poziomu Qasbat al-Awdāya czyli z angielska Kasbah of the Udayas – czyli jedyne zdjęcie Sale (ten cypelek w głębi po prawej) jakim dysponuję.